Jazz is een muziekgenre dat is ontstaan in de Afro-Amerikaanse gemeenschappen van New Orleans, Verenigde Staten, eind 19e en begin 20e eeuw, met wortels in blues en ragtime. Sinds de Jazz Age van de jaren twintig wordt het erkend als een belangrijke vorm van muzikale expressie in traditionele en populaire muziek, verbonden door de gemeenschappelijke banden van Afro-Amerikaanse en Europees-Amerikaanse muzikale afkomst. Jazz kenmerkt zich door swing en blauwe tonen, call and response vocals, polyritmiek en improvisatie. Jazz heeft wortels in de West-Afrikaanse culturele en muzikale expressie en in Afro-Amerikaanse muziektradities.
Terwijl jazz zich over de hele wereld verspreidde, putte het uit nationale, regionale en lokale muziekculturen, die aanleiding gaven tot verschillende stijlen. De jazz in New Orleans begon in de vroege jaren 1910 en combineerde eerdere fanfare-marsen, Franse quadrilles, biguine, ragtime en blues met collectieve polyfone improvisatie. In de jaren dertig waren zwaar gearrangeerde dansgeoriënteerde swing big bands, Kansas City jazz, een hard swingende, bluesachtige, improviserende stijl en Gypsy jazz (een stijl die de nadruk legde op musette walsen) de prominente stijlen. Bebop ontstond in de jaren veertig en verschoof de jazz van dansbare populaire muziek naar een meer uitdagende ‘musicusmuziek’ die op snellere tempo’s werd gespeeld en meer op akkoorden gebaseerde improvisatie gebruikte. Cool jazz ontwikkelde zich tegen het einde van de jaren 1940 en introduceerde kalmere, vloeiendere geluiden en lange, lineaire melodische lijnen.
Halverwege de jaren vijftig kwam de opkomst van hardbop, die invloeden uit ritme en blues, gospel en blues introduceerde, vooral in het saxofoon- en pianospel. Modale jazz ontwikkelde zich eind jaren vijftig, gebruikmakend van de modus, of muzikale schaal, als basis voor muzikale structuur en improvisatie, evenals free jazz, die het spelen verkende zonder regelmatige meter-, beat- en formele structuren. Jazz-rock fusion verscheen eind jaren zestig en begin jaren zeventig, waarbij jazzimprovisatie werd gecombineerd met de ritmes van rockmuziek, elektrische instrumenten en sterk versterkt podiumgeluid. In de vroege jaren tachtig werd een commerciële vorm van jazzfusion, smooth jazz genaamd, succesvol, wat veel radio-airplay opleverde. Andere stijlen en genres zijn er in de jaren 2000, zoals Latin en Afro-Cubaanse jazz.
Elementen en problemen
Improvisatie
Hoewel jazz als moeilijk te definiëren wordt beschouwd, mede omdat het veel subgenres bevat, is improvisatie een van de bepalende elementen. De centraliteit van improvisatie wordt toegeschreven aan de invloed van eerdere muziekvormen zoals blues, een vorm van volksmuziek die mede voortkwam uit de werkliederen en veldgeroep van Afro-Amerikaanse slaven op plantages. Deze werknummers waren doorgaans opgebouwd rond een repetitief call-and-response-patroon, maar vroege blues was ook improviserend. Klassieke muziekprestaties worden meer geëvalueerd door hun trouw aan de partituur, met minder aandacht voor interpretatie, versiering en begeleiding. Het doel van de klassieke artiest is om de compositie te spelen zoals deze is geschreven. Jazz wordt daarentegen vaak gekenmerkt door het product van interactie en samenwerking, waarbij minder waarde wordt gehecht aan de bijdrage van de componist, als die er is, en meer aan de uitvoerder. De jazzartiest interpreteert een deuntje op individuele manieren en speelt nooit twee keer dezelfde compositie. Afhankelijk van de stemming, ervaring en interactie van de artiest met bandleden of toehoorders, kan de artiest melodieën, harmonieën en maatsoorten veranderen.
In het vroege Dixieland, alias New Orleans jazz, speelden artiesten om de beurt melodieën en improviseerden ze tegenmelodieën. In het swingtijdperk van de jaren twintig en veertig vertrouwden big bands meer op arrangementen die op het gehoor werden geschreven of geleerd en uit het hoofd werden geleerd. Binnen deze arrangementen improviseerden solisten. In het bebop-tijdperk van de jaren veertig maakten big bands plaats voor kleine groepen en minimale arrangementen waarin de melodie in het begin kort werd vermeld en het grootste deel van het nummer werd geïmproviseerd. Modal jazz verliet akkoordprogressies om muzikanten nog meer te laten improviseren. In veel vormen van jazz wordt een solist ondersteund door een ritmesectie van een of meer akkoordinstrumenten (piano, gitaar), contrabas en drums. De ritmesectie speelt akkoorden en ritmes die de songstructuur schetsen en de solist aanvullen. In avant-garde en free jazz wordt de scheiding van solist en band verminderd en is er een vergunning, of zelfs een vereiste, voor het opgeven van akkoorden, toonladders en meters.
Traditie en ras
Sinds de opkomst van bebop wordt kritiek geuit op vormen van commercieel georiënteerde jazz of beïnvloed door populaire muziek. Volgens Bruce Johnson is er altijd een “spanning geweest tussen jazz als commerciële muziek en een kunstvorm”. Traditionele jazzliefhebbers hebben bebop, free jazz en jazzfusion afgedaan als vormen van vernedering en verraad. Een alternatieve opvatting is dat jazz verschillende muziekstijlen kan absorberen en transformeren. Door het creëren van normen te vermijden, laat jazz avant-gardistische stijlen ontstaan.
Voor sommige Afro-Amerikanen heeft jazz de aandacht gevestigd op Afro-Amerikaanse bijdragen aan cultuur en geschiedenis. Voor anderen is jazz een herinnering aan “een onderdrukkende en racistische samenleving en beperkingen op hun artistieke visies”. Amiri Baraka stelt dat er een “white jazz” -genre is dat witheid uitdrukt. White jazz-muzikanten verschenen in het midwesten en in andere gebieden in de Verenigde Staten. Papa Jack Laine, die in de jaren tien de Reliance-band in New Orleans leidde, werd “de vader van de witte jazz” genoemd. De Original Dixieland Jazz Band, waarvan de leden blank waren, was de eerste jazzgroep die opnam en Bix Beiderbecke was een van de meest prominente jazzsolisten van de jaren twintig. De Chicago Style is ontwikkeld door blanke muzikanten zoals Eddie Condon, Bud Freeman, Jimmy McPartland en Dave Tough. Anderen uit Chicago, zoals Benny Goodman en Gene Krupa, werden in de jaren dertig toonaangevende leden van de swing. Veel bands bevatten zowel zwarte als blanke muzikanten. Deze muzikanten hebben geholpen de houding ten opzichte van ras in de Verenigde Staten te veranderen.
Rollen van vrouwen
Vrouwelijke jazzartiesten en componisten hebben door de geschiedenis heen bijgedragen aan jazz. Hoewel Betty Carter, Ella Fitzgerald, Adelaide Hall, Billie Holiday, Abbey Lincoln, Anita O’Day, Dinah Washington en Ethel Waters werden erkend voor hun vocale talent, waren bandleiders, componisten en instrumentalisten zoals pianist Lil Hardin Armstrong minder bekend, trompettist Valaida Snow en songwriters Irene Higginbotham en Dorothy Fields. Vrouwen begonnen begin jaren twintig instrumenten in de jazz te spelen, met bijzondere aandacht voor piano.